Hellenic Business

του Ηλία Καραβόλια

Ζούμε την εποχή της απομόχλευσης των μεγάλων στοιχημάτων στις αγορές ομολόγων, εμπορευμάτων αλλά και μετοχών, κυρίως όμως ζούμε το μεγάλο ‘ξεφόρτωμα’  του προϊόντος ‘κρατικό χρέος’, το οποίο φαίνεται ότι αποτελεί κύρια πηγή εσόδων από το 2009 και μετά για μεγάλους παίκτες στις διεθνείς αγορές, οι οποίοι έχασαν πολλά στην κρίση των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ και κυρίως στην περίοδο μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers.

Για να μπορέσουν όμως να τιμολογηθούν τα στοιχήματα σε μετοχές, ομόλογα, συμβόλαια εμπορευμάτων και  γενικότερα σε αξίες και χρεόγραφα διαφόρων τύπων, οι χρηματαγορές μετατρέπονται  ουσιαστικά σε πεδία μάχης εντός  των οποίων κάθε παίκτης αποκτά θέσεις και μερίδιο κινδύνου. Στο σύνολο του, το χρηματοπιστωτικό κύκλωμα είναι μια εμπορική αρένα εντός της οποίας διαμορφώνονται ‘συγκρούσεις ρευστότητας’. Στην ουσία όμως πρόκειται για αφανείς συσχετισμούς μιας εμπορικής κοινωνίας, τα μέλη της οποίας συναλλάσσονται με βάση πληροφορίες, ένστικτα και πάθη, αλλά κυρίως με ψυχρά μηχανικά συστήματα αλγοριθμικής διαχείρισης.

Με τον τρόπο αυτό οι χρηματαγορές υποτίθεται ότι αναπαριστούν την οικονομική - εμπορική πραγματικότητα και τις μελλοντικές τάσεις της. Και όμως, θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι ο πυρήνας της ανομοιογένειας μεταξύ χρηματαγορών και πραγματικής οικονομίας βρίσκεται ακριβώς εκεί: στην υποτιθέμενη αναπαράσταση της πραγματικότητας, στην δήθεν αντισταθμιστική για τις οικονομίες δράση των στοιχημάτων στις χρηματαγορές κάθε είδους.

Ο σχηματισμός ενός προφίλ κινδύνου για κάθε κρατικό ομόλογο ή ιδιωτική μετοχή, σημαίνει ουσιαστικά ‘προσαρμογή’ σε δίκαιες τιμές. Και η ερώτηση που σήμερα καλούμαστε να απαντήσουμε (ως αναλυτές της χρηματοοικονομικής θεωρίας και όχι ως ιδεολογικά εμμονικοί αναλυτές) είναι αν μέσα από αυτή την προσαρμογή μπορούν πραγματικά οι χρηματοπιστωτικές αγορές να αποτιμούν δίκαια τον κίνδυνο κάθε αξίας αλλά και τις αναπαραστάσεις της (π.χ. πίσω από την απόδοση ενός κρατικού ομολόγου, ποιο ρίσκο μεταβιβάζεται στο κράτος και στους πολίτες του και όχι μόνο στους παίκτες του ομολόγου).

Το μείζον ερώτημα είναι το εάν μπορούν σήμερα οι αγορές να αντικατοπτρίζουν δίκαια τις τρέχουσες κοινωνικές αναπαραστάσεις και όχι να συντηρούν μια εικονική πραγματικότητα. Όπως λέει και ο Luhman, με τη βοήθεια της ανεπτυγμένης χρηματοπιστωτικής σφαίρας «η οικονομία είναι σε θέση να παρακολουθεί τον εαυτό της από τη σκοπιά του κινδύνου: δηλαδή να επιλέγει μία εξαιρετικά συγκεκριμένη μορφή αυτοπαρατήρησης».

Εδώ ακριβώς είναι που η κρίσιμη για την τιμολόγηση των χρηματοπιστωτικών τίτλων αυτοπαρατήρηση συνδέεται με την αληθινή κατάσταση στις αγορές και όχι με αυτή που πρεσβεύει η θεωρία των αποτελεσματικών αγορών (EMH=Efficient Market Hypothesis). Τι εννοώ: η ΕΜΗ υποθέτει ότι όλα τα «υποκείμενα» στις χρηματαγορές βρίσκονται στην ίδια θέση και έτσι κάθε ένα είναι εκτεθειμένο στον γενικό ‘κίνδυνο’. Λέγοντας κάτι τέτοιο είναι σαν να παραδεχόμαστε ότι ο κίνδυνος γίνεται υπολογίσιμος μόνον όταν διασκορπιστεί σ' έναν «πληθυσμό» που απαρτίζεται από τους παίκτες της αγοράς.

Εδώ βρίσκεται η ψευδαίσθηση της αποτελεσματικότητας: ενώ όλοι οι παίκτες των αγορών είναι εκτεθειμένοι σε κινδύνους, δεν  αντιστοιχούν στον καθένα οι ίδιες  κατηγορίες κινδύνου (δηλαδή οι ίδιοι συγκεκριμένοι κίνδυνοι), κι ακόμα και εκείνοι που αντιμετωπίζουν τους ίδιους συγκεκριμένους κινδύνους δεν χαρακτηρίζονται από τις ίδιες πιθανότητες πραγματοποίησής τους.

Συνεπώς, ένας συγκεκριμένος  κίνδυνος μπορεί να «αποτιμηθεί» μόνον εφόσον είναι κατανεμημένος άνισα και όχι κανονικά στον «πληθυσμό» της αγοράς, καθώς η πιθανότητα πραγματοποίησής του δεν είναι η ίδια για όλους τους παράγοντες που συνδέονται με αυτόν.

Και καιρός είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι και ο  τελευταίος πολίτης κάθε χώρας, άμεσα ή έμμεσα, συμμετέχει στις αγορές (π.χ. με τις συντάξεις που επενδύουν σε ομόλογα, μετοχές κ.λπ.) -κι ακόμα κι αν δεν συμμετέχει, επηρεάζεται από τις τιμές που γεννούν καθημερινά οι αγορές (π.χ. τιμές κατανάλωσης τροφίμων και πρώτων υλών, οι οποίες εξαρτώνται από τις προθεσμιακές τιμές στα χρηματιστήρια εμπορευμάτων).

Ο κίνδυνος λοιπόν που διαπραγματεύεται στις χρηματαγορές ως αξία, ως προϊόν στοιχήματος και  κερδοσκοπίας, αποτελεί τον κόμβο, όπου οι εμφανείς κοινωνικές ανισότητες στην παραγωγή και στην κατανάλωση της πραγματικής οικονομίας, γίνονται αφανείς θέσεις προθεσμιακών στοιχημάτων για μεγάλους και μικρούς επενδυτές. Αυτός ο κόμβος έχει αρχίσει να συγκεντρώνει υψηλές πιθανότητες να εμφανίσει τις καλυμμένες διαφορές μεταξύ αυτών που παίζουν εκ του ασφαλούς στα στοιχήματα των αγορών και αυτών που αγνοούν ότι συμμετέχουν έμμεσα στην ανακατανομή ρευστότητας και πλούτου σε αυτές.

Μπορεί να εμπιστεύονται οι κοινωνίες τις τράπεζες, τα ασφαλιστικά  ταμεία και τις εταιρείες επενδύσεων, ώστε να διαχειρίζονται τον κοινωνικό πλούτο στις χρηματαγορές, αλλά η πραγματικότητα δείχνει δυστυχώς ότι αυτός ο πλούτος τελικά μεταβιβάζεται σε μια πυρηνική ολιγαρχία διαχειριστών και κερδοσκόπων, που κάθε φορά αλλάζει όνομα και σκοπό…

Όποιος δεν το καταλαβαίνει, δυστυχώς δεν μπορεί απλώς ν' αντιληφθεί τι συμβαίνει στις αγορές σήμερα…