Hellenic Business

Europe is now haunted by the specter of debt. All European leaders quail before it. To exorcise the demon, they are putting their economies through the wringer.

It doesn’t seem to be helping. Their economies are still tumbling, and the debt continues to grow. The credit ratings agency Standard & Poor’s has just downgraded the sovereign-debt ratings of nine eurozone countries, including France. The United Kingdom is likely to follow.

To anyone not blinded by folly, the explanation for this mass downgrade is obvious. If you deliberately aim to shrink your GDP, your debt-to-GDP ratio is bound to grow. The only way to cut your debt (other than by default) is to get your economy to grow.

Fear of debt is rooted in human nature; so the extinction of it as a policy aim seems right to the average citizen. Everyone knows what financial debt means: money owed, often borrowed. To be in debt can produce anxiety if one is uncertain whether, when the time comes, one will be able to repay what one owes.

This anxiety is readily transferred to national debt – the debt owed by a government to its creditors. How, people ask, will governments repay all of the hundreds of billions of dollars that they owe? As British Prime Minister David Cameron put it: “Government debt is the same as credit-card debt; it’s got to be paid back.”

The next step readily follows: in order to repay, or at least reduce, the national debt, the government must eliminate its budget deficit, because the excess of spending over revenue continually adds to the national debt. Indeed, if the government fails to act, the national debt will become, in today’s jargon, “unsustainable.”

Again, an analogy with household debt readily suggests itself. My death does not extinguish my debt, reasons the sensible citizen. My creditors will have the first claim on my estate – everything that I wanted to leave to my children. Similarly, a debt left unpaid too long by a government is a burden on future generations: I may enjoy the benefits of government extravagance, but my children will have to foot the bill.

That is why deficit reduction is at the center of most governments’ fiscal policy today. A government with a “credible” plan for “fiscal consolidation” supposedly is less likely to default on its debt, or leave it for the future to pay. This will, it is thought, enable the government to borrow money more cheaply than it would otherwise be able to do, in turn lowering interest rates for private borrowers, which should boost economic activity. So fiscal consolidation is the royal road to economic recovery.

This, the official doctrine of most developed countries today, contains at least five major fallacies, which pass largely unnoticed, because the narrative is so plausible.

First, governments, unlike private individuals, do not have to “repay” their debts. A government of a country with its own central bank and its own currency can simply continue to borrow by printing the money which is lent to it. This is not true of countries in the eurozone. But their governments do not have to repay their debts, either. If their (foreign) creditors put too much pressure on them, they simply default. Default is bad. But life after default goes on much as before.

Second, deliberately cutting the deficit is not the best way for a government to balance its books. Deficit reduction in a depressed economy is the road not to recovery, but to contraction, because it means cutting the national income on which the government’s revenues depend. This will make it harder, not easier, for it to cut the deficit. The British government already must borrow £112 billion ($172 billion) more than it had planned when it announced its deficit-reduction plan in June 2010.

Third, the national debt is not a net burden on future generations. Even if it gives rise to future tax liabilities (and some of it will), these will be transfers from taxpayers to bond holders. This may have disagreeable distributional consequences. But trying to reduce it now will be a net burden on future generations: income will be lowered immediately, profits will fall, pension funds will be diminished, investment projects will be canceled or postponed, and houses, hospitals, and schools will not be built. Future generations will be worse off, having been deprived of assets that they might otherwise have had.

Fourth, there is no connection between the size of national debt and the price that a government must pay to finance it. The interest rates that Japan, the United States, the UK, and Germany pay on their national debt are equally low, despite vast differences in their debt levels and fiscal policies.

Finally, low borrowing costs for governments do not automatically reduce the cost of capital for the private sector. After all, corporate borrowers do not borrow at the “risk-free” yield of, say, US Treasury bonds, and evidence shows that monetary expansion can push down the interest rate on government debt, but have hardly any effect on new bank lending to firms or households. In fact, the causality is the reverse: the reason why government interest rates in the UK and elsewhere are so low is that interest rates for private-sector loans are so high.

As with “the specter of Communism” that haunted Europe in Karl Marx’s famous manifesto, so today “[a]ll the powers of old Europe have entered into a holy alliance to exorcise” the specter of national debt. But statesmen who aim to liquidate the debt should recall another famous specter – the specter of revolution.

Robert Skidelsky, a member of the British House of Lords, is Professor Emeritus of Political Economy at Warwick University.

Το άρθρο στην ελληνική γλώσσα

Το φάντασμα του χρέους στοιχειώνει τώρα την Ευρώπη. Όλοι οι Ευρωπαίοι ηγέτες τρέμουν μπροστά του και για να εξορκίσουν το δαίμονα βάζουν τις οικονομίες τους σε ακόμη πιο μεγάλη δοκιμασία.

Αυτό όμως δεν φαίνεται να αποδίδει. Οι οικονομίες τους εξακολουθούν να βουλιάζουν, τη στιγμή που το χρέος συνεχίζει να διογκώνεται. Ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor's υποβάθμισε πρόσφατα το αξιόχρεο εννέα χωρών-μελών της Ευρωζώνης, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, ενώ πιθανότατα να ακολουθήσει και η Βρετανία. Η εξήγηση αυτής της μαζικής υποβάθμισης είναι φανερή σε οποιονδήποτε που δεν είναι τυφλωμένος. Εάν επιδιώκεις να συρρικνώσεις το ΑΕΠ σου, η αναλογία χρέους ως προς το ΑΕΠ είναι καταδικασμένη να αυξηθεί.

Ο μοναδικός τρόπος για να μειώσεις το χρέος του (πέραν της πτώχευσης) είναι να βάλεις την οικονομία στο δρόμο της ανάπτυξης. Ο φόβος του χρέους είναι ριζωμένος στην ανθρώπινη φύση, έτσι η πολιτική που έχει ως στόχο την εξάλειψη του χρέους φαίνεται σωστή στο μέσο πολίτη.

Ο καθένας ξέρει τι σημαίνει οικονομικό χρέος: χρήματα που οφείλονται και τα οποία τις περισσότερες φορές είναι δανεισμένα. Το να χρωστά κάποιος προκαλεί αγωνία στην περίπτωση που δεν είναι βέβαιος ότι δεν θα καταφέρει να εξοφλήσει τα χρέη στην ώρα του. Αυτή ακριβώς η αγωνία απεικονίζεται και στο εθνικό χρέος - στο χρέος δηλ. που οφείλει μια κυβέρνηση στους πιστωτές της.

Με ποιον τρόπο, διερωτάται ο λαός, θα καταφέρουν οι κυβερνήσεις να αποπληρώσουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια που χρωστούν; Οπως χαρακτηριστικά το έθεσε ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον: «Το κρατικό χρέος μοιάζει με το χρέος των πιστωτικών καρτών και θα πρέπει να αποπληρωθεί». Αμέσως μετά ακολουθεί το επόμενο στάδιο: για να αποπληρώσει ή τουλάχιστον να μειώσει το εθνικό χρέος, η κυβέρνηση θα πρέπει να περιορίσει το δημοσιονομικό της έλλειμμα, επειδή όταν οι δαπάνες υπερβαίνουν τα έσοδα, επιβαρύνεται συνεχώς το εθνικό χρέος.

Πράγματι, εάν η κυβέρνηση δεν καταφέρει να λάβει μέτρα, το εθνικό χρέος θα καταστεί μη βιώσιμο. Ανάλογη είναι και η σχέση ανάμεσα στο εθνικό χρέος και στο χρέος ενός νοικοκυριού. Ο θάνατός μου δεν εξαλείφει το χρέος μου, σκέφτεται ο απλός πολίτης, και το πρώτο πράγμα που θα ζητήσουν οι πιστωτές ως αποζημίωση είναι το σύνολο της περιουσίας που σκόπευα να αφήσω στα παιδιά μου. Παρομοίως, ένα χρέος που παραμένει απλήρωτο επί μακρόν από μία κυβέρνηση επιβαρύνει τις μελλοντικές γενιές. Μπορεί να απολάμβανα τα οφέλη της κυβερνητικής γενναιοδωρίας, όμως τα παιδιά μου θα πρέπει να εξοφλήσουν τα χρέη.

Γι' αυτό το λόγο, η μείωση του ελλείμματος βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της δημοσιονομικής πολιτικής των περισσότερων κυβερνήσεων. Μια κυβέρνηση με ένα «αξιόπιστο» σχέδιο «δημοσιονομικής προσαρμογής» έχει υποτίθεται λιγότερες πιθανότητες να κηρύξει στάση πληρωμής του χρέους της ή να το αφήσει για να το αποπληρώσει στο μέλλον. Αυτό, εκτιμάται, θα δώσει τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να δανειστεί χρήματα πιο φθηνά απ' ό,τι θα μπορούσε να το κάνει σε διαφορετική περίπτωση, μειώνοντας σε αντάλλαγμα τα επιτόκια για τους ιδιώτες δανειολήπτες, σε μία κίνηση που θα μπορούσε να τονώσει την οικονομική δραστηριότητα. Κατά συνέπεια, η δημοσιονομική σταθεροποίηση είναι η «βασιλική οδός» για την ανάκαμψη της οικονομίας.

Αυτό, το επίσημο δόγμα των πλέον ανεπτυγμένων χωρών σήμερα, ενέχει τουλάχιστον πέντε μεγάλα σφάλματα, τα οποία περνούν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους απαρατήρητα, επειδή όλο το σκεπτικό είναι πολύ εύλογο.

Πρώτον, οι κυβερνήσεις, σε αντίθεση με τους ιδιώτες επενδυτές, δεν χρειάζεται να «αποπληρώνουν» τα χρέη τους. Η κυβέρνηση μιας χώρας με τη δική της κεντρική τράπεζα και το δικό της νόμισμα μπορεί απλά να συνεχίσει να δανείζεται τυπώνοντας τα χρήματα που έχει δανειστεί. Αυτό δεν αληθεύει για τις χώρες της Ευρωζώνης. Ομως, από την άλλη πλευρά, οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών δεν πρέπει να αποπληρώσουν τα χρέη τους. Εάν οι ξένοι πιστωτές τους τις πιέσουν υπερβολικά, τότε αυτές απλά θα χρεοκοπήσουν. Η χρεοκοπία είναι κάτι κακό, όμως η ζωή μετά τη χρεοκοπία συνεχίζεται όπως και πριν.

Δεύτερον, η ηθελημένη μείωση του ελλείμματος δεν αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για μια κυβέρνηση να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό της. Η μείωση του ελλείμματος σε μια δοκιμαζόμενη οικονομία ανοίγει το δρόμο όχι για την ανάκαμψη αλλά για τη συρρίκνωση, επειδή σημαίνει μείωση του εθνικού εισοδήματος από το οποίο εξαρτώνται τα κυβερνητικά έσοδα. Η μέθοδος αυτή θα δυσκολέψει, παρά θα διευκολύνει την προσπάθεια μείωσης του ελλείμματος. Ηδη, η βρετανική κυβέρνηση θα πρέπει να δανειστεί 112 δισ. στερλίνες (172 δισ. δολάρια) περισσότερα χρήματα απ' ό,τι είχε αρχικά προγραμματίσει όταν ανακοίνωνε το σχέδιο μείωσης του ελλείμματος τον Ιούνιο του 2010.

Τρίτον, το εθνικό χρέος δεν αποτελεί καθαρό βάρος για τις επόμενες γενιές. Ακόμη και στην περίπτωση που οδηγήσει σε αύξηση των φορολογικών υποχρεώσεων, αυτό δεν είναι παρά μεταβιβάσεις από τους φορολογουμένους προς τους ομολογιούχους. Αυτό ενδεχομένως να έχει ανεπιθύμητες επιπτώσεις σε επίπεδο αναδιανομής.

Όμως, προσπαθώντας να το μειώσει εδώ και τώρα, θα επιβαρύνει τις μελλοντικές γενιές: τα έσοδα θα μειωθούν αυτομάτως, τα κέρδη θα περιοριστούν, τα συνταξιοδοτικά ταμεία θα συρρικνωθούν, τα επενδυτικά σχέδια θα ακυρωθούν ή θα αναβληθούν, ενώ θα σταματήσει κάθε κατασκευαστική δραστηριότητα σε κατοικίες, ξενοδοχεία και σχολεία. Οι μελλοντικές γενεές θα είναι σε χειρότερη οικονομική θέση, καθώς θα χάσουν ενεργητικό που θα διέθεταν σε διαφορετική περίπτωση.

Τέταρτον, δεν υπάρχει καμία σχέση ανάμεσα στο μέγεθος του εθνικού χρέους και στην τιμή που μια κυβέρνηση θα πρέπει να πληρώσει για τη χρηματοδότησή του. Τα επιτόκια που πληρώνουν η Ιαπωνία, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γερμανία για το εθνικό χρέος τους είναι εξίσου χαμηλά, παρά τις τεράστιες διαφορές στα επίπεδα του χρέους τους και στις δημοσιονομικές πολιτικές.

Τέλος, το χαμηλό κόστος δανεισμού για τις κυβερνήσεις δεν μειώνει αυτομάτως το κόστος κεφαλαίου για τον ιδιωτικό τομέα. Συνεπώς, οι εταιρικοί δανειολήπτες δεν δανείζονται με επιτόκιο απαλλαγμένο ρίσκου, όπως συμβαίνει με τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα, και η εμπειρία έχει δείξει ότι η νομισματική επέκταση μπορεί μεν να οδηγήσει σε μείωση του κόστους δανεισμού στο κρατικό χρέος, όμως έχει ανεπαίσθητη επίδραση στα νέα τραπεζικά δάνεια προς επιχειρήσεις ή νοικοκυριά.

Στην πραγματικότητα, γίνεται το αντίστροφο: ο λόγος για τον οποίο τα επιτόκιο του κρατικού χρέους στη Βρετανία και αλλού είναι τόσο χαμηλά είναι επειδή τα επιτόκια των δανείων του ιδιωτικού τομέα είναι τόσο υψηλά.

Όπως ακριβώς το φάντασμα του κομμουνισμού, που στοίχειωνε την Ευρώπη στο γνωστό μανιφέστο του Καρλ Μαρξ, έτσι και σήμερα οι κυβερνήσεις της Γηραιάς Ευρώπης έχουν συνασπιστεί σε μια ιερή συμμαχία για να εξορκίσουν το φάντασμα του εθνικού χρέους. Όμως, οι πολιτικοί που έχουν ως στόχο την εξάλειψη του χρέους, δεν θα πρέπει να ξεχνούν ένα άλλο γνωστό φάντασμα - το φάντασμα της επανάστασης.

Robert Skidelsky, μέλος της βρετανικής Βουλής των Λόρδων και επίτιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Warwick.